Glejaki, zwłaszcza glejak wielopostaciowy (glioblastoma multiforme, GBM), należą do najbardziej agresywnych nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Charakteryzują się wysoką opornością na leczenie standardowe, obejmujące chirurgię, radioterapię i chemioterapię. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie immunoterapią, a szczególnie terapią CAR-T (chimeric antigen receptor T-cell therapy), która zrewolucjonizowała leczenie niektórych nowotworów hematologicznych. Nowe badanie przeprowadzone w Mass General Cancer Center wskazuje, że zmodyfikowana wersja terapii CAR-T może być potencjalnie przełomowym podejściem w terapii guzów mózgu.
Glejak wielopostaciowy pozostaje jednym z największych wyzwań współczesnej onkologii. Średni czas przeżycia pacjentów wynosi zaledwie 12–18 miesięcy od diagnozy, a odsetek pięcioletnich przeżyć jest niższy niż 10%. Standardowe leczenie opiera się na resekcji chirurgicznej guza, uzupełnionej o radioterapię i temozolomid, jednakże niemal zawsze dochodzi do nawrotu choroby.
Terapie komórkowe, w tym CAR-T, polegają na przeprogramowaniu własnych limfocytów T pacjenta w celu rozpoznawania specyficznych antygenów nowotworowych. Dotychczasowe próby zastosowania CAR-T w guzach litych, takich jak glejak, były ograniczone przez heterogeniczność guza i jego mechanizmy immunosupresyjne.
Materiał i metody
W pilotażowym badaniu klinicznym fazy wstępnej wzięło udział trzech pacjentów z rozpoznanym agresywnym glejakiem opornym na standardowe metody leczenia. U chorych zastosowano innowacyjną wersję CAR-T, w której połączono dwie strategie:
- Rozszerzenie zakresu rozpoznawania antygenów nowotworowych – tak, aby terapia mogła atakować większą liczbę typów komórek nowotworowych.
- Modyfikację funkcji komórek T – w celu zwiększenia ich zdolności do przełamywania immunosupresyjnego mikrośrodowiska guza.
Pacjentom podano pojedynczą dawkę zmodyfikowanych komórek CAR-T, a następnie monitorowano dynamikę zmian guza za pomocą obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (MRI) oraz ocen klinicznych.
Obiecujące wyniki
Efekty terapeutyczne były niezwykle szybkie i spektakularne:
- U jednego z pacjentów doszło do niemal całkowitej regresji guza w ciągu kilku dni od podania komórek CAR-T.
- U innego chorych odnotowano zmniejszenie objętości guza o ponad 60%, które utrzymywało się przez ponad sześć miesięcy.
- Trzeci pacjent również doświadczył istotnego zmniejszenia masy guza, co przełożyło się na poprawę jakości życia.
Mimo że u wszystkich pacjentów ostatecznie doszło do progresji nowotworu, uzyskane wyniki wskazują na zdolność nowej terapii do szybkiej i silnej odpowiedzi przeciwnowotworowej w przypadku glejaka.
Co dalej?
Badanie to stanowi dowód koncepcji (proof of concept), że zmodyfikowana terapia CAR-T może stać się skuteczną metodą w leczeniu guzów mózgu. W porównaniu z wcześniejszymi próbami zastosowania CAR-T w glejaku, podejście wykorzystane przez zespół Mass General Cancer Center pozwoliło na obejście ograniczeń wynikających z heterogeniczności guza.
Należy jednak podkreślić, że guzy ostatecznie powróciły, co wskazuje na konieczność dalszego doskonalenia tej terapii. Możliwe kierunki badań obejmują:
- łączenie CAR-T z innymi metodami immunoterapii, np. inhibitorami punktów kontrolnych (immune checkpoint inhibitors),
- wielokrotne podania terapii zamiast pojedynczej dawki,
- dalsze zwiększenie zdolności CAR-T do penetracji bariery krew–mózg.
Kilka istotnych wniosków
Wstępne wyniki badań nad zmodyfikowaną terapią CAR-T w leczeniu glejaka wielopostaciowego są obiecujące i otwierają nowe perspektywy dla pacjentów z tym śmiertelnym nowotworem. Choć potrzebne są dalsze badania kliniczne na większej grupie chorych, szybka i silna odpowiedź przeciwnowotworowa obserwowana w pierwszych próbach stanowi przełom w dążeniu do opracowania skutecznych metod leczenia guzów mózgu.
